Cổ phiếu tăng giá là tin vui mà bất kì nhà đầu tư nào cũng mong muốn, đồng thời khi đó cổ phiếu thưởng ESOP được phát hành ưu tiên cho nhân viên nội bộ được coi là phương pháp khích lệ, động viên vô cùng hiệu quả. Tuy nhiên hiện nay tại Việt Nam, ESOP dường như đang bị lạm dụng và trở nên méo mó, gây ảnh hưởng tới lợi ích của rất nhiều cổ đông ngoài công ty.
Vậy cổ phiếu ESOP là gì? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây cùng Bstyle.vn!
ESOP là gì?
Cổ phiếu thưởng (thuật ngữ tiếng Anh: Employee Stock Ownership Plan) là kế hoạch chia sẻ lợi nhuận mà công ty/doanh nghiệp áp dụng để thực hiện quyền sở hữu cổ phần cho nhân viên. Tức là thành viên trong công ty/doanh nghiệp (hội đồng quản trị, ban giám đốc hay các nhân viên) có đóng góp tích cực, đem lại hiệu quả công việc tốt sẽ được bán cổ phần với giá ưu đãi hơn so với thị trường.
Cổ phiếu ESOP được phát hành tại các doanh nghiệp để làm gì?
Cổ phiếu thưởng ESOP được phát hành tại các doanh nghiệp để sử dụng với những tình huống như:
Khen thưởng, khích lệ và tạo thêm lợi ích cho nhân viên:
Thông thường tại các công ty/doanh nghiệp đều có nhiều hình thức khen thưởng nhân viên như tặng tiền mặt, tặng voucher,…Và ESOP là hình thức đổi thưởng thường thấy ở những công ty cổ phần hay các công ty đại chúng với mục đích khích lệ những nhân viên có thành tích xuất sắc bằng cách thưởng hoặc bán giá rẻ được mỗi công ty lựa chọn theo tiêu chí riêng.
Thưởng bằng cổ phiếu ESOP ngoài động viên còn đem lại nhiều lợi ích khác cho nhân viên công ty như giảm thuế thu nhập cá nhân, đặc biệt là khi giá cổ phiếu tăng trưởng một cách ổn định, đồng thời nâng cao vai trò trách nhiệm và tăng thêm động lực và sự gắn kết của nhân viên với công ty.
Giảm chi phí khi vay tiền sau thuế:
Đây là lợi ích đặc biệt của cổ phiếu thưởng. Cụ thể ESOP có thể mở ra cơ hội vay tiền mặt, tức là quĩ có thể được vay để sử dụng vào việc mua cổ phiếu từ công ty hoặc từ các cổ đông khác. Khi đó sẽ có một khoản miễn giảm thuế sau vay (thuế được miễn cả lãi và nợ gốc) và công ty/doanh nghiệp được hưởng lợi từ việc này.
Tăng vốn chủ sở hữu cho doanh nghiệp:
Vì hình thức thưởng không phải bằng tiền mặt nên nhờ đó sẽ tăng vốn chủ sở hữu cho doanh nghiệp, số vốn này sẽ được dùng vào nhiều việc hữu ích như tái đầu tư vào các dự án mới và rất nhiều cơ hội dầu tư khác.
Có thể mua lại cổ phiếu của người sở hữu muốn rời công ty:
Chủ công ty hay doanh nghiệp có thể sử dụng cổ phiếu ESOP để tạo ra một thị trường luôn sẵn sàng cổ phiếu. Có thể mua cổ phiếu tại quỹ ESOP bằng cách sử dụng khoản đóng góp bằng tiền mặt hoặc dùng tiền vay cho quỹ ESOP để mua lại cổ phiếu của những nhân viên chuẩn bị rời công ty.
Cổ phiếu ESOP cùng rủi ro khi phát hành và thực trạng bị lạm dụng tại Việt Nam hiện nay
Ngoài những lợi ích đề cập ở trên, cổ phiếu thưởng còn tiềm ẩn rất nhiều rủi ro bởi thực trạng lạm dụng cổ phiếu ESOP ở Việt Nam hiện nay của nhiều doanh nghiệp, gây ra sự loãng cổ phiếu, những rủi ro trong quản trị và tệ hơn là gây thiệt hại về lợi ích lâu dài của các cổ đông khác.
ESOP gây tình trạng loãng cổ phiếu:
Mô hình phát hành cổ phiếu ở các nước phát triển khá thành công bởi sự tuân thủ theo nguyên tắc và cân bằng mức độ phát hành cổ phiếu hợp lí. Tuy nhiên hiện nay ở Việt Nam có rất nhiều công ty/doanh nghiệp rơi vào tình trạng thưởng ESOP với tần suất liên tục làm tăng khối lượng cổ phiếu lưu hành, đi kèm với tốc độ tăng trưởng chậm của doanh nghiệp gây loãng cổ phiếu làm giảm thu nhập trên mỗi cổ phiếu khiến không ít cổ đông ngoài công ty e ngại.
ESOP và rủi ro quản trị:
Về bản chất, cổ phiếu ESOP được phát hành là nhờ lấy tiền từ những cổ đông khác rồi chia cho các thành viên nội bộ trong doanh nghiệp.
Vì thế để thu về nguồn lợi trong thời gian ngắn với mong muốn đạt tiêu chuẩn phát hành ESOP, các công ty/doanh nghiệp đã “liều” bằng việc cắt giảm những chi phí phát triển, makerting, nghiên cứu khác gây ảnh hưởng và tiềm ẩn khả năng rủi ro trong việc tăng trưởng dài hạn.
Case study:
Khi thưởng bằng tiền mặt, các doanh nghiệp sẽ cần hoạch toán chi phí và khấu trừ một khoản tiền tính thuế thu nhập doanh nghiệp. Còn ESOP mặc dù giúp miễn giảm thuế những lại gây biến dạng kết quả kinh doanh của công ty/doanh nghiệp.
Thật đáng buồn khi trên thực tế, số cổ phiếu thưởng ESOP sẽ thường rơi vào túi những ông lớn trong hội đồng quản trị hay ban giám đốc. Điển hình vụ phát hành cổ phiếu ESOP của ngân hàng VPbank. Có tới 18 triệu cổ phiếu rơi về tay 4 lãnh đạo trên tổng 33 triểu cổ phiếu. Trên thị trường giá cổ phiếu của VPbank là 26.000đ/cổ phiếu nhưng giá phát hành là 10.000đ/cổ phiếu, ưu đãi hơn tới 38,5% so với thị trường. Như vậy tổng số tiền chênh lệch rơi vào túi 4 vị lãnh đạo này lên tới gần 300 tỷ đồng, một con số đáng báo động bởi tình trạng lạm dụng cổ phiếu ESOP hiện nay. Thêm vào đó việc chia cổ phiếu nói trên làm mất đi bản chất và mục đích tốt đẹp ban đầu của ESOP, nó không còn là khích lệ, động viên tinh thần làm việc cho công nhân viên chức theo hướng tích cực nữa.
Để khắc phục những nhược điểm nói trên, các công ty/doanh nghiệp cần nhớ những lưu ý và quy định về phát hành cổ phiếu ESOP nêu dưới đây.
Một số lưu ý về ESOP:
- ESOP được áp dụng với mục đích gắn liền những hoạt động kinh doanh có lợi nhuận của công ty.
- ESOP là cổ phiếu thưởng áp dụng với tất cả những ai đang làm việc tại doanh nghiệp/công ty
- Nhân sự trong công ty nếu đang sở hữu một lượng cổ phần nhất định trong khoảng 10% trở lên thì sẽ không được hưởng ESOP dưới dạng cổ phiếu mà sẽ áp dụng chia sẻ lợi nhuận bằng tiền mặt.
Quy định về phát hành cổ phiếu ESOP
Để cổ phiếu ESOP được phát hành cần tuân theo quy định của Bộ tài chính trong Thông tư số 162/2015/TT-BTC :
Điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP:
Kế hoạch phát hành cổ phiếu ESOP và các chương trình lựa chọn cần được thông qua từ Đại hội đồng cổ đông.
Số cổ phiếu ESOP được phát hành trong mỗi năm ( tổng 12 tháng) không được vượt quá 5% số cổ phần đang lưu hành trong công ty.
03 nội dung sau cần được Hội đồng quản trị công bố rõ ràng:
- Danh sách cùng tiêu chuẩn người lao động được tham gia chương trình
- Nguyên tắc trong xác định giá bán
- Nguyên tắc trong xác định lượng cổ phiếu phân phối cho từng đối tượng trong danh sách và thời gian được phân phối.
Phát hành cổ phiếu thưởng ESOP cho người lao động:
Công ty cần đủ nguồn vốn theo báo cáo tài chính kiểm toán trong thời gian gần nhất từ những nguồn:
- Thặng dư vốn cổ phần
- Lợi nhuận sau thuế (chưa phân phối)
- Quỹ đầu tư phát triển
- Các quỹ khác (nếu có)
Các nguồn trên cần được thông qua bởi Đại hội đồng cổ đông. (Tổng giá trị > Giá trị vốn cổ phần tăng thêm).
Ngoài ra còn một số các quy định phát hành cổ phiếu trong những trường hợp khác như phát hành cổ phiếu từ nguồn lợi nhuận sau thuế chưa được phân phối cùng các nguồn khác…
Trên đây là bài viết ESOP là gì? Cổ phiếu ESOP cùng rủi ro khi phát hành và thực trạng bị lạm dụng tại Việt Nam hiện nay. Bstyle.vn mong rằng sẽ cung cấp tới các bạn những thông tin hữu ích. Sau cùng chúc các bạn thành công với ESOP.
