Lạm phát là một vấn đề bất cập trong nền kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. Lạm phát gây ra những ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế, mất cân bằng xã hội và khiến cho đời sống của người dân gặp khó khăn. Vậy lạm phát là gì và nó ảnh hưởng như thế nào đến nền kinh tế các nước?

Lạm phát là gì?

Lạm phát là sự tăng mức giá chung của hàng hóa và dịch vụ một cách liên tục trong những thời kì nhất định và kéo theo đó là sự mất giá của tiện tệ. Cụ thể, khi mức giá tăng cao, hàng hóa sẽ phải được mua với số tiền lớn hơn làm cho sức mua của đồng tiền giảm. Lạm phát chính là khái niệm phản ảnh sự mất giá này của đồng tiền.

Mặt khác, lạm phát là một phạm trù thuộc nền kinh tế thị trường và nó xuất hiện khi các quy luật lưu thông tiền tệ bị vi phạm. Đồng nghĩa với việc nơi nào còn sản xuất hàng hoá , còn có những quan hệ hàng hoá tiền tệ tồn tại thì nơi đó còn tiềm ẩn nguy cơ lạm phát.

Phân loại lạm phát

Lạm phát vừa phải

Còn được gọi là lạm phát một con số, xảy ra khi giá cả tăng chậm ở mức dưới 10% một năm. Ở điều kiên lạm phát vừa phải, giá cả hàng hóa và dịch vụ sẽ tăng chậm gần bằng hoặc cao hơn một chút so với mức tăng tiền lương. Do đó, sự mất giá của đồng tiền không lớn, thị trường không có quá nhiều biến động, điều kiện kinh doanh vẫn ở mức tương đối ổn định và ảnh hưởng của lạm phát vừa phải đến nền kinh tế là không đáng kể.

Lạm phát phi mã

Khi giả cả tăng cao ở mức hai hoặc ba con số như 20%, 50%, 100% hoặc 200%… một năm thì xảy ra lạm phát phi mã. Lạm phát phi mã làm cho giá cả chung của hàng hóa và dịch vụ tăng lên nhanh chóng, thị trường biến dạng, gây biến động lớn về kinh tế. Ở thời kì lạm phát phi mã, các hợp đồng kinh tế được ký kết theo các chỉ số giá hoặc theo hợp đồng ngoại tệ mạnh nào đó. Việc này gây phức tạp cho các nhà kinh doanh trong việc tính toán hiệu quả, bài toán lãi suất thực tế cho ra con số âm, thị trường tài chính tàn lụi, dân chúng tập trung tích trữ hàng hóa, vàng bạc, bất động sản,…

Siêu lạm phát

Khi giá cả đột biến tăng lên với tốc độ cao vượt xa mức lạm phát phi mã thì xảy ra siêu lạm phát. Các nhà kinh tế đánh giá tình trạng này là căn bệnh chết người khi mà nó không có chút tác động tốt nào cho thị trường. Siêu lạm phát khiến cho tiền tệ mất giá nhanh chóng, tốc độ lưu thông tiền tệ tăng nhanh khủng khiếp, giá cả tăng nhanh không ổn định trong khi tiền lương thực tế bị giảm mạnh, nền kinh tế rơi vào khủng hoảng thông tin, thị trường biến dạng và các hoạt động kinh doanh trở nên rối loạn. Có thể thấy, siêu lạm phát thực sự là một tai họa. Song, may mắn là siêu lạm phát lại rất hiếm xảy ra.

Nguyên nhân nào dẫn đến lạm phát?

Mất cân bằng cung-cầu

Khi trên thị trường xuất hiện một mặt hàng nào đó mà có nhu cầu cao hơn khả năng cung cấp làm cho giá cả của nó tăng lên, điều này sẽ kéo theo giá của nhiều dịch vụ, hàng hóa khác cũng leo thang và dẫn đến sự tăng giá của hầu hết các mặt hàng trên thị trường.

Chi phí đẩy tăng

Khi chi phí đẩy của các doanh nghiệp bao gồm tiền lương, giá cả nguyên liệu đầu vào, máy móc, chi phí bảo hiểm cho công nhân, thuế… tăng thì tổng chi phí sản xuất của các xí nghiệp chắc chắn cũng tăng lên. Lúc này, nhằm bảo toàn lợi nhuận, các doanh nghiệp buộc phải tăng giá thành sản phẩm dẫn đến mức giá chung của toàn thể nền kinh tế cũng sẽ tăng.

Mất cân bằng cơ cấu

Trong quá trình sản xuất kinh doanh, có một số ngành phát triển và có lợi nhuận tốt, doanh nghiệp hiển nhiên sẽ tăng lương cho người lao động. Ngược lại, có một số ngành kinh doanh không được tốt nhưng vẫn phải tăng lương cho người lao động theo cơ cấu chung. Do vậy, để bù lại khoản chi phí tăng cho người lao động và đảm bảo lợi nhuận kinh doanh, doanh nghiệp buộc phải tăng giá thành sản phẩm dẫn đến phát sinh lạm phát.

Sự thay đổi về nhu cầu

Khi nhu cầu về mặt hàng này giảm và đồng thời nhu cầu về mặt hàng khác tăng nhưng thị trường có người cung cấp độc quyền và giá cả mang tính quy định (chỉ tăng không giảm) thì giá của, mặt hàng có nhu cầu giảm vẫn không giảm mà giá cả của mặt hàng có nhu cầu tăng lại tăng. Điều này làm cho mức giá chung tăng lên và dẫn đến lạm phát.

Xuất khẩu tăng

Khi trên thị trường xuất hiện một mặt hàng nào đó có nhu cầu xuất khẩu tăng cao hơn, hàng hóa sản xuất ra sẽ được gom lại để tập trung cho xuất khẩu khiến khả năng cung cấp hàng hóa đó cho nhu cầu trong nước không đủ, lượng cung thấp hơn cầu dẫn đến phát sinh lạm phát.

Giá cả nhập khẩu tăng

Khi các mặt hàng nhập khẩu tăng giá do thuế nhập khẩu tăng hoặc do giá cả mặt hàng đó tại nơi cung cấp tăng, giá cả mặt hàng đó trong nước sẽ tăng khiến mức giá chung của các sản phẩm hàng hóa khác cũng tăng dẫn đến lạm phát.

Lạm phát do tiền tệ

Lượng tiền lưu hành trong nước tăng cũng là nguyên nhân gây ra lạm phát.

Ảnh hưởng của lạm phát đến nền kinh tế

Lĩnh vực sản xuất

Tỷ lệ lạm phát cao gây ra sự ổn định giả tạo của quá trình sản xuất do sự biến động không ngừng của giá đầu vào và đầu ra. Đồng tiền mất giá làm vô hiệu hóa hoạt động hạch toán kinh doanh. Hiệu quả sản xuất – kinh doanh của một số doanh nghiệp giảm gây động trộn thị trường. Do ảnh hưởng của lạm phát, nhiều doanh nghiệp có nguy cơ phá sản.

Lĩnh vực lưu thông

Khi có lạm phát, hành động đầu cơ tích trữ của các doanh nghiệp và dân chúng tăng dẫn đến khan hiếm hàng hoá. Các doanh nghiệp giảm việc đầu tư vào lĩnh vực sản xuất do e ngại sự rủi ro và thay vào đó là tham gia vào lĩnh vực lưu thông khiến lĩnh vực này trở nên hỗn loạn. Quá trình lưu thông diễn ra nhanh chóng dẫn đến tốc độ lưu thông tiền tệ tăng vọt và làm thúc đẩy lạm phát gia tăng.

Lĩnh vực tiền tệ, tín dụng

Quan hệ tín dụng, thương mại và ngân hàng bị thu hẹp do lạm phát. Nhu cầu gửi tiền tiết kiệm vào ngân hàng giảm mạnh. Điều này làm cho các ngân hàng thiếu nguồn vốn, không đáp ứng được nhu cầu của người đi vay. Thêm vào đó, đồng tiền mất giá quá nhanh, những người có đồng tiền nhàn rỗi trong tay không còn thiết tha với sự điều chỉnh lãi suất tiền gửi của ngân hàng. Nhưng cũng nhờ đồng tiền mất giá nhanh chóng, người đi vay lại là người có lợi lớn so với thời kì bình thường. Khi lạm phát diễn ra, ngừoi ta không còn muốn tích trữ của cải dưới hình thức tiền mặt, do đó, chắc năng kinh doanh của tiền tệ bị hạn chế, hoạt động của hệ thống ngân hàng không còn bình thường.

Ảnh hưởng của lạm phát đến chính sách kinh tế tài chính của Nhà nước

Lạm phát làm cho những thông tin trong xã hội bị phá huỷ do biến động của giá cả, thị trường bị rối loạn, giá cả và sản lượng hàng hoá có sự biến động lớn. Đồng thời lạm phát gây ra tình trạng thiếu vốn cho Nhà nước dẫn đến nguồn vốn dành cho phúc lợi xã hội bị cắt giảm, cán ngành, các lĩnh vực dụ định đầu tư của Chính phủ bị thu hẹp lại hoặc là tư bỏ. Nghiêm trọng hơn, ngân sách nhà nước bị thâm hụt dẫn đến các mục tiêu cải thiện và nâng cao đời sống kinh tế xã hội không có điều kiện thực hiện.

Tóm lại, lạm phát là căn bệnh mãn tính của nền kinh tế thị trường. Nó gây ra ảnh hưởng đến tất cả các lĩnh vực trong kinh tế xã hội của một quốc gia, gây ra những biến dạng lớn về thị trường và đời sống kinh tế xã hội của nhân dân gặp nhiều khó khăn. Do đó, mỗi quốc gia cần kiểm soát tốt các vấn đề có khả năng gây ra lạm phát để tránh những ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển kinh tế xã hội của quốc gia mình.